Xâm phạm quyền khiếu nại, tố giác - Không dễ phạt tù!

Đơn thư khiếu nại, tố cáo bị làm ngơ! “Năm 2012 và 4 tháng đầu năm 2013, các cơ quan nhà nước đã tiếp 498.540 lượt công dân đến khiếu nại, tố giác, với 5.378 đoàn đông người; thu nhận, xử lý 175.261 đơn thư khiếu nại, cáo giác. Tình hình khiếu nại, tố cáo năm 2012 so với năm 2011 giảm về số lượng đơn thư và số vụ việc khiếu nại, cáo giác, nhưng số lượt đoàn đông người tăng... Nhiều trường hợp khiếu nại kéo dài, vượt cấp, gay gắt, bức xúc; số lượt đoàn đông người tăng 22,6%”. Ít thống kê trên cho thấy việc khiếu nại, cáo giác có khuynh hướng càng ngày càng phức tạp. Nguyên nhân có nhiều, nhưng theo PGS.TS. Dương Tuyết Miên, GĐ trọng tâm tù hãm học, Khoa pháp luật hình sự, trường ĐH Luật Hà Nội: “Không thể phủ nhận sự thật là việc giải quyết đơn, thư khiếu nại, tố giác của công dân trên thực tiễn còn nhiều sai phạm, nhiều trường hợp đơn thư khiếu nại, cáo giác của công dân bị cố tình “lơ”, bị “bỏ quên”, bị “ngâm lâu” hoặc giải quyết thiếu công bằng, thậm chí có dấu hiệu bao che, dung túng cho sai phạm”. Theo bà Miên, một số trường hợp, người có chức phận, quyền hạn xâm phạm quyền khiếu nại, cáo giác của công dân có dấu hiệu tầy nhưng không hề bị xử lý hình sự, dẫn đến hệ lụy là số vụ việc người dân bất mãn có phản ứng thụ động càng ngày càng gia tăng, đặc biệt những vụ đi thành đoàn người, gây mất trật tự trị an hoặc chống người thi hành công vụ. Bà Miên cho rằng, đây là một thực trạng đáng báo động, “biểu hiện sự phản ứng của người dân đối với hoạt động kém hiệu quả, thiếu trách nhiệm của chính quyền ở một số địa phương, nhất là trong việc thực hành chính sách, pháp luật về đất đai, về giải quyết khiếu nại, cáo giác của công dân”. Tuy nhiên, đáng quan tâm là theo số liệu từ TAND TC, trong 5 năm (từ 2007-2012), cả nước chỉ xét xử một vụ với một người phạm tội về tội Xâm phạm quyền khiếu nại tố cáo (năm 2007), còn từ năm 2008 đến 2012, không có vụ nào. Thực trạng này - theo nhiều chuyên gia pháp lý, đã dẫn đến việc lọt người, lọt tội, biểu đạt sự bất cập của hệ hống luật pháp, trong đó có qui định của Bộ luật Hình sự (BLHS). BLHS cần sửa đổi để xử lý nghiêm việc cản trở người dân khiếu nại, tố cáo. Ảnh: TL Khó xử lý hình sự Theo BLHS hiện hành, xâm phạm quyền khiếu nại, tố cáo là xâm phạm quyền chính đáng của công dân đã được Hiến pháp và pháp luật bảo vệ, và phải chịu bổn phận hình sự. Luật Khiếu nại qui định quyền khiếu nại là quyền của công dân, cơ quan, tổ chức được yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính khi có cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, ích hợp pháp của mình. Còn theo Luật tố giác, quyền tố giác là quyền của công dân được báo cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền biết về hành vi vi phạm pháp luật của bất kì cơ quan, tổ chức, cá nhân chủ nghĩa nào gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại đến lợi. Của quốc gia, đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức. Như vậy, người có hành vi xâm phạm quyền khiếu nại, tố giác phải là người có chức phận, quyền hạn. Từ đó, lợi dụng chức vụ, quyền hạn ngăn cản, gây khó khăn cho việc khiếu nại, cáo giác, việc xét và giải quyết các khiếu nại, cáo giác hoặc xử lí người bị khiếu nại, cáo giác. Theo bà Miên, việc ngăn trở, gây khó khăn có thể xảy ra ngay khi công dân gửi đơn thư (như chỉ đạo nhân viên cấp dưới không tiếp thu đơn thư mặc dầu đúng thẩm quyền giải quyết, hoặc tuy thu nạp nhưng không vào “sổ” và không chuyển cho bộ phận có thẩm quyền giải quyết). Việc cản trở cũng có thể xảy ra ở giai đoạn xem xét và giải quyết các khiếu nại, tố cáo (như cố ý không giải quyết mặc dầu nội dung trong đơn, thư là đúng sự thật, hoặc cố tình kéo dài, trì hoãn việc giải quyết dù không có lý do chính đáng). Ngoài ra, việc xâm phạm quyền khiếu nại, tố giác còn miêu tả bằng việc cản ngăn không cho xử lý người bị cáo giác, mặc dù có đầy đủ bằng cớ. Bên cạnh đó, việc xâm phạm quyền khiếu nại, tố cáo còn là hành vi cố ý không chấp hành hình định của cơ quan có thẩm quyền. Thí dụ như thường tiếp nhận người cần lao quay trở lại doanh nghiệp làm việc, mặc dầu đã có quyết định của cơ quan có thẩm quyền xác nhận đơn khiếu nại của công dân về việc thải hồi người lao động là trái luật pháp. Luật cần tách bạch! Hiện, Luật Khiếu nại, tố giác cũng đã được tách thành hai Luật Khiếu nại và Luật tố giác, với những qui định riêng biệt. “Trong khi đó, BLHS vẫn qui định chung một điều luật về tội Xâm phạm quyền khiếu nại, cáo giác, với hành vi khách quan được đề đạt chưa đích thực rõ ràng, gây ảnh hưởng nhất thiết đến việc áp dụng Điều 132 BLHS trên thực tiễn”, bà Miên phân tích. Bên cạnh đó, về bản tính thì khiếu nại và tố cáo cũng như quyền khiếu nại và quyền tố giác là hai trường hợp khác nhau, hành vi xâm phạm quyền khiếu nại tuy có điểm chung nhưng cũng có điểm khác so với hành vi xâm phạm quyền tố cáo, nên chi, cần thiết phải tách tội Xâm phạm quyền khiếu nại, tố giác (Điều 132) thành hai tội danh tương ứng để thuận lợi cho việc vận dụng luật. LS Nguyễn Thủy Nguyên, Đoàn LS Hà Nội cho rằng, việc xử lý nghiêm các hành vi xâm phạm quyền khiếu nại, tố cáo sẽ giúp người dân tin tức và “tích cực” hơn trong việc thực hiện quyền khiếu nại, cáo giác. Từ đó sẽ phát huy được “tai, mắt” của dân, tránh được tình trạng “ngại va chạm”, dẫn đến nhạt thếch với các sai phạm của những người có thẩm quyền. Và muốn xử lý hình sự dễ dàng các hành vi cản ngăn, trù dập người dân khiếu nại, tố cáo, thì BLHS phải sửa theo hướng qui định cụ thể các hành vi bị xem là “cản trở”. Theo bà Miên, đối với tội Xâm phạm quyền khiếu nại, phải luật hóa các hành vi: cản trở, gây phiền nhiễu, nhiễu đối với người thực hiện quyền khiếu nại; Đe dọa người khiếu nại; Làm sai lệch các thông tin, tài liệu, hồ sơ vụ việc khiếu nại; Không giải quyết khiếu nại hoặc cố ý giải quyết khiếu nại trái pháp luật; Bao che cho người bị khiếu nại; can thiệp trái pháp luật vào việc giải quyết khiếu nại; Có nghĩa vụ mà cố ý không chấp hành hình định của cơ quan có thẩm quyền xét và giải quyết khiếu nại gây thiệt hại cho người khiếu nại. Rưa rứa, đối với tội Xâm phạm quyền cáo giác, những hành vi sau cần được hình sự hóa: cản trở, gây quấy quả đối với việc thực hiện quyền cáo giác của công dân; Đe dọa người cáo giác; Làm sai lệch hồ sơ vụ việc trong quá trình giải quyết tố giác; Không giải quyết hoặc cố ý giải quyết tố giác trái pháp luật; Không thực hiện hoặc thực hành không đầy đủ trách nhiệm bảo vệ người tố cáo; Bao che người bị cáo giác, can thiệp trái pháp luật vào việc giải quyết tố giác; Tiết lộ tính danh của người tố cáo gây thiệt hại cho người cáo giác. Đồng thời, bà Miên cho rằng, cần bổ sung một số tình tiết tăng nặng định khung hình phạt với hai tội danh này như phạm tội có tổ chức, làm người khiếu nại tự vẫn, và gây hậu quả nghiêm trọng đối với người khiếu nại. Ngoại giả, mức hình phạt giữa khoản 1 và khoản 2 của Điều 132 cũng chưa hợp lý, cần sửa để có khoảng cách rõ rệt, cụ thể là nâng mức phạt tù tối đa của khoản này từ 5 năm thành 7 năm tù. Có như vậy, việc ngăn cản người dân khiếu nại, tố cáo mới được xử lý thích đáng, nghiêm minh theo luật! Điều 132. Tội xâm phạm quyền khiếu nại, cáo giác 1. Người nào có một trong các hành vi sau đây, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam đến 1 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 3 năm: a) Lợi dụng chức phận, quyền hạn cản trở việc khiếu nại, tố cáo, việc xét và giải quyết các khiếu nại, cáo giác hoặc việc xử lý người bị khiếu nại, cáo giác; b) Có nghĩa vụ mà cố ý không chấp hành quyết định của cơ quan có thẩm quyền xét và giải quyết các khiếu nại, tố cáo gây thiệt hại cho người khiếu nại, tố cáo. 2. Người nào phục thù người khiếu nại, tố cáo thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 5 năm. 3. Người phạm tội còn có thể bị cấm gánh vác chức phận nhất quyết từ 1năm đến 5 năm. Phương Thảo